شاخص فلاکت یا (Misery Index) یک اندازه گیری است که نشان می‌دهد به چه میزان مردم در جامعه به دلیل بیکاری و افزایش قیمت‌ها به مشکلات اقتصادی و مالی دچار می‌شوند. در این مقاله به بررسی مفهوم شاخص فلاکت، محاسبه و تاریخچه‌ی آن، نرخ فلاکت، شاخص فلاکت در ایران و دلایل آن، عوامل تاثیرگذار بر شاخص فلاکت، تاثیر این شاخص بر شرایط اقتصادی و اجتماعی و سیاست‌های کنترل شاخص فلاکت می‌پردازیم.
تاریخچه شاخص فلاکت
شاخص فلاکت در دهه ۱۹۷۰ توسط آرتور اکون برای ارائه تصویری از وضعیت اقتصادی آمریکا ابداع شد. اکون این شاخص را به عنوان یک معیار ساده و مفهومی برای اندازه‌گیری روند رفاه اقتصادی استفاده کرد. از آن زمان به بعد، شاخص فلاکت به عنوان یک ابزار شناخته شده در تحلیل اقتصادی به کار گرفته می‌شود. البته در ابتدا نام آن، شاخص ناراحتی اقتصادی بود اما با اوج گرفتن بدبختی در دهه‌ی 1980 نام این شاخص به فلاکت تغییر کرد.
محاسبه شاخص فلاکت
شاخص فلاکت معیاری از پریشانی اقتصادی است که افراد به صورت روزمره احساس می‌کنند و با جمع نرخ بیکاری و نرخ تورم به صورت سالانه به‌دست می‌آید. نرخ بیکاری نشان دهنده تعداد جمعیت فعالی است که به دنبال کار می‌گردند و به عنوان درصدی از نیروی کار کل محاسبه می‌شوند. نرخ تورم نیز به نرخی اطلاق می‌شود که بهبود قدرت خرید پول را نشان می‌دهد و به افزایش قیمت‌های مصرفی مرتبط است. با افزایش شاخص فلاکت، میزان بدبینی و مشکلات اقتصادی و مالی در جامعه افزایش می‌یابد. بالاترین مقدار شاخص فلاکت نشان دهنده بیشترین میزان نارضایتی و بدبینی است.
نرخ فلاکت
نرخ فلاکت ( inflation rate) نشان‌دهنده‌ی تغییر در سطح قیمت‌ها در یک بازه زمانی خاص است. این نرخ به صورت درصدی بیان می‌شود و تفاوت بین سطح قیمت‌ها در دو دوره‌ی زمانی مختلف را نشان می‌دهد. نرخ فلاکت معمولا با توجه به یک شاخص قیمتی (شاخص قیمت مصرف‌کننده Consumer Price Index یا به اختصار CPI) محاسبه می‌شود. شاخص قیمت مصرف‌کننده نمایانگر تغییرات قیمت‌های محصولات و خدماتی است که توسط مصرف‌کنندگان خریداری می‌شوند و تأثیر زیادی بر تورم و قدرت خرید جمعیت دارد.
تغییرات نرخ فلاکت می‌تواند تأثیرات گسترده‌ای روی اقتصاد و جامعه داشته باشد. در نتیجه افزایش نرخ فلاکت، قدرت خرید مردم کاهش می‌یابد و هزینه‌های تولید و زندگی افراد افزایش می‌یابد. از طرفی، کاهش نرخ فلاکت می‌تواند بهبودی در قدرت خرید و پایداری اقتصادی را به همراه داشته باشد. در تحلیل اقتصادی، نرخ فلاکت معمولاً به عنوان یکی از عوامل مهم در تصمیم‌گیری‌های سیاست‌گذاری مورد توجه قرار می‌گیرد. بانک‌های مرکزی و سیاست‌گذاران اقتصادی در تلاشند تا نرخ فلاکت را تحت کنترل داشته باشند و تعادلی بین رشد اقتصادی و پایداری قیمت‌ها برقرار کنند.
محدودیت های شاخص فلاکت
در حالی که شاخص فلاکت یک اختصار مناسب برای بدبختی اقتصادی است، اما نباید به عنوان یک معیار دقیق برای سلامت اقتصادی در نظر گرفته شود.
- زیرا هر دو مؤلفه شاخص فلاکت، یعنی نرخ بیکاری و نرخ تورم دارای نقاط کور ذاتی هستند. چون نرخ بیکاری فقط بیکارانی را در نظر می‌گیرد که فعالانه به دنبال کار هستند و کسانی که از جستجوی کار منصرف شده اند را لحاظ نمی‌کند. مثلا افرادی که به مدت طولانی بیکار هستند.
- محدودیت ذاتی نرخ تورم را می‌توان این گونه شرح داد که تورم پایین نیز می تواند با فلاکت غیرمنتظره همراه باشد. به عنوان مثال، عدم وجود تورم یا حتی کاهش تورم می‌تواند نشانه‌ای از یک اقتصاد راکد باشد، که به دلیل پتانسیل افزایش بیکاری و کاهش ارزش سهام و املاک، می‌تواند برای بسیاری مشکل باشد. با این حال، نرخ های پایین یک شاخص فلاکت بسیار پایین ایجاد می کند.
- علاوه بر این‌ها، شاخص فلاکت با بیکاری و تورم به یک اندازه برخورد می کند. با این حال، افزایش 1 درصدی بیکاری احتمالا باعث بدبختی بیشتر از افزایش 1 درصدی تورم می شود. چنان چه نتایج تحقیقات نیز نشان می‌دهند که بیکاری 6 برابر درد و رنج بیشتری را نسبت به نرخ تورم بر مردم تحمیل می‌کند.
- شاخص فلاکت معمولا بر اساس میانگین قیمت‌ها در یک سبد محصولات و خدمات محاسبه می‌شود. این میانگین ممکن است نمایشی مناسب برای کل جامعه نباشد و تغییرات قیمت‌ها در بخش‌های مختلف اقتصاد را نادیده بگیرد. به عنوان مثال، افزایش قیمت بنزین ممکن است تأثیری قابل توجه در هزینه‌های حمل و نقل داشته باشد، اما در میانگین کلی قیمت‌ها به صورت یکنواخت با سایر محصولات محاسبه می‌شود.
- شاخص فلاکت بر اساس تغییرات قیمت‌ها محاسبه می‌شود و تغییرات کیفیت محصولات را نادیده می‌گیرد. به عنوان مثال، اگر یک محصول با قیمت ثابت بهترین کیفیت را پیدا کند، شاخص فلاکت نمی‌تواند این تغییر را در نظر بگیرد و تنها تغییرات قیمت را در نظر می‌گیرد.
- شاخص فلاکت معمولا به صورت منظم و با تأخیر منتشر می‌شود. این تأخیر ممکن است باعث شود که اطلاعات مورد نیاز برای تحلیل و بررسی آثار تورم به صورت به‌روز و به موقع در دسترس قرار نگیرد. همچنین، تأخیر در انتشار ممکن است باعث شود که تصمیم‌گیری‌های سیاستی و اقتصادی مبتنی بر اطلاعات قدیمی اتخاذ شود.
- انتخاب سبد محصولات و خدمات مورد استفاده برای محاسبه شاخص فلاکت ممکن است باعث ایجاد اشتباهاتی شود. تعیین سبد محصولات و خدمات باید به گونه‌ای باشد که تغییرات قیمت‌ها را به صورت دقیق و منصفانه نشان دهد و همچنین نمایانگر هزینه‌های واقعی جامعه باشد.
- شاخص فلاکت قادر به در نظر گرفتن عوامل غیرقابل کنترل نمی‌باشد که ممکن است تأثیر قابل توجهی بر تغییرات قیمت‌ها داشته باشند. به عنوان مثال، تغییرات در سیاست‌های دولت، نوسانات قیمت سوخت، تغییرات ارزش ارزها و تأثیرات طبیعی مانند بلایای طبیعی و شرایط آب و هوایی ممکن است به صورت مستقل از عوامل داخلی مورد تأثیر قرار گیرند و محدودیت‌هایی را در دقت و قابلیت پیش‌بینی شاخص فلاکت ایجاد کنند.
شاخص فلاکت ایران
در سال‌های اخیر به دلیل تحریم‌های اقتصادی علیه ایران و همچنین بحران‌های مالی مختلف، نرخ تورم در ایران به شدت افزایش یافته است. بر اساس آمارهای رسمی، شاخص قیمت مصرف‌کننده در سال ۱۳۹۷ بالای ۴۰ درصد بوده است. بر اساس نتایج تحقیقات استیو هانکه، اقتصاددان آمریکایی و استاد دانشگاه جانز هاپکینز، ایران در سال 2022 در زمره کشورهایی قرار داشته است که بالاترین حد شاخص فلاکت را دارند. بر اساس این فهرست در میان ۱۵۷ کشور رتبه‌بندی‌شده، ایران با شاخص 73.3 درصدی در جایگاه ۱۹ قرار دارد.
همچنین بر اساس گزارش مرکز آمار ایران در اسفندماه سال ۱۴۰۱، این شاخص در ایران در سال ۱۴۰۰ به بالاترین میزان خود در ۲۵ سال گذشته رسیده است. نتایج گزارش رسمی خرداد مرکز آمار ایران نیز بیانگر آن است که با میانگین نرخ بیکاری ۹ درصد سال ۱۴۰۱ و تورم ۴۸.۵ درصد خرداد ۱۴۰۲، نرخ فلاکت در هشت استان ایران بیشتر از ۶۰ درصد و در بقیه استان‌ها بالاتر از ۵۵ درصد است.
دلایل رشد شاخص فلاکت ایران
یکی از مهم‌ترین دلایلی که در سال‌های منجر به افزایش تورم در ایران شد، تحریم‌های بین المللی است که اثرات منفی و تبعات جبران ناپذیری بر اقتصاد ایران داشته است. در نتیجه افزایش تورم، ارزش پول ملی به شدت کاهش یافت. همچنین رکورد اقتصادی و کاهش تولید ناخالص ملی و افزایش هزینه‌های تولید به دلیل افزایش قیمت عوامل تولید باعث بوجود آمدن شرایط دشواری در وضعیت اقتصادی کشور شده است. در این میان سیاست‌های مالی دولتی نظیر افزایش حقوق کارکنان و…نیز باعث رشد تورم شد.
عوامل تاثیرگذار بر شاخص فلاکت
عوامل تأثیرگذار بر شاخص فلاکت در هر کشوری متفاوت است. ما در ادامه به بررسی برخی از عوامل عمومی که احتمالا در تعیین شاخص فلاکت در هر کشور نقش دارند، می‌پردازیم.
- تصمیمات دولت و بانک مرکزی درباره سیاست‌های مالی و پولی، از جمله تعیین سطح نرخ بهره، تعیین نرخ ارز، سطح بدهی دولت و تصمیم‌گیری‌های مربوط به هزینه‌های دولتی، می‌توانند تأثیر زیادی بر شاخص فلاکت داشته باشند.
- تغییرات در عرضه و تقاضا در بازار می‌توانند تورم را تحت تأثیر قرار دهند. افزایش عرضه کالاها و خدمات می‌تواند به کاهش قیمت‌ها و کاهش شاخص فلاکت منجر شود، در حالی که کاهش عرضه می‌تواند به افزایش قیمت‌ها و افزایش شاخص فلاکت منجر شود.
- قیمت انرژی، از جمله قیمت بنزین، گازوئیل و سایر منابع انرژی، می‌تواند تأثیر زیادی بر شاخص فلاکت داشته باشد. تغییرات در قیمت انرژی می‌توانند به تغییرات قیمت‌های محصولات و خدمات مرتبط با انرژی منجر شوند و اثر مستقیمی بر شاخص فلاکت داشته باشند.
- تغییرات در قیمت مواد اولیه مانند فلزات، نفت، غلات و دیگر مواد اولیه، می‌توانند تأثیر قابل توجهی بر شاخص فلاکت داشته باشند. افزایش در قیمت مواد اولیه می‌تواند هزینه تولید را افزایش داده و در نتیجه قیمت‌ها را افزایش دهد.
- تغییرات در تجارت جهانی، از جمله تغییرات در نرخ ارز، سیاست‌های تجاری و تحریم‌ها، می‌توانند تأثیر مستقیمی بر شاخص فلاکت داشته باشند. تحولات در تجارت بین‌المللی ممکن است قیمت‌ها را تحت تأثیر قرار دهند و در نتیجه شاخص فلاکت را تغییر دهند.
مهم است بدانید که عوامل تأثیرگذار بر شاخص فلاکت بسته به شرایط خاص هر کشور ممکن است متفاوت باشند. برای داشتن یک تحلیل دقیق‌تر و جامع‌تر در مورد عوامل تأثیرگذار بر شاخص فلاکت در هر کشور، بهتر است به منابع مربوطه و آمارهای رسمی هر کشور مراجعه کنید.
تاثیر شاخص فلاکت بر اقتصاد و جامعه
شاخص فلاکت به عنوان یک معیار اقتصادی مهم، تأثیر زیادی بر اقتصاد و جامعه دارد. در زیر، تأثیرات اصلی شاخص فلاکت بر اقتصاد و جامعه را به طور خلاصه توضیح می‌دهیم.
- افزایش شاخص فلاکت و عدم پایداری اقتصادی می‌تواند باعث کاهش سرمایه‌گذاری توسط شرکت‌ها شود.
- عدم اطمینان درباره آینده اقتصادی و ناتوانی در برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند سرمایه‌گذاران را از سرمایه‌گذاری منزوی و ناامید کند.
- افزایش شاخص فلاکت می‌تواند به تشدید فقر و تفاوت‌های اجتماعی منجر شود. کاهش قدرت خرید و افزایش هزینه‌های زندگی می‌توانند افراد ضعیف‌تر را بیشتر تحت تأثیر قرار داده و نابرابری‌های اجتماعی را افزایش دهند.
- کاهش درآمد خانوارها در چنین شرایطی تأثیر منفی بر سبک زندگی و رفاه اجتماعی آنان دارد.
- هم چنین کاهش قدرت خرید مردم تاثیرات منفی بر رشد اقتصادی دارد.
- افزایش شاخص فلاکت و ناتوانی در رشد اقتصادی می‌تواند باعث افزایش بیکاری شود. عدم رشد اقتصادی و ناتوانی در ایجاد فرصت‌های شغلی می‌تواند به بیکاری سازنده شود و تأثیرات منفی بر جامعه را داشته باشد.
- عدم پایداری اقتصادی و افزایش شاخص فلاکت می‌تواند به تضعیف استقرار اجتماعی منجر شود. ناتوانی در تأمین نیازهای اساسی مانند مسکن، آموزش و بهداشت می‌تواند احساس نارضایتی ایجاد کند و سرمایه اجتماعی را کاهش دهد.
- افزایش شاخص فلاکت می‌تواند تأثیرات منفی بر سلامتی و رفاه جامعه داشته باشد. کاهش قدرت خرید می‌تواند موجب کاهش دسترسی به خدمات بهداشتی و درمانی، غذا و مسکن شود.
- شاخص فلاکت بالا و ناتوانی در ایجاد فرصت‌های شغلی و رشد اقتصادی می‌تواند عاملی برای مهاجرت افراد به کشورهای دیگر باشد. افراد ممکن است به دنبال محیطی پایدارتر و با فرصت‌های بهتر برای زندگی باشند.
سیاست‌های کنترل شاخص فلاکت
سیاست‌های کنترل شاخص فلاکت به عنوان یکی از اهداف مهم سیاست‌گذاری اقتصادی در بسیاری از کشورها مورد توجه قرار می‌گیرند. برای کنترل و مدیریت نرخ فلاکت، معمولا سیاست‌های مالی و پولی در نظر گرفته می‌شوند.
- در سیاست‌های مالی، دولت‌ها سعی می‌کنند تأثیر خود بر روند قیمت‌ها را کنترل کنند. این می‌تواند از طریق تنظیم سطح مصرف و سرمایه‌گذاری دولت، تعیین میزان مالیات و هزینه‌های دولتی، تنظیم بودجه و کنترل دسترسی به اعتبار و اعتبارات دولتی صورت گیرد. به عنوان مثال، در صورت افزایش مالیات‌ها و کاهش هزینه‌های دولتی، تقاضای مصرف کاهش می‌یابد و این می‌تواند منجر به کاهش نرخ فلاکت شود.
- در سیاست‌های پولی، بانک‌های مرکزی نقش کلیدی را ایفا می‌کنند. آن‌ها می‌توانند نرخ بهره، میزان پول در چرخش و میزان نقدینگی را تنظیم کنند. افزایش نرخ بهره و کاهش پول در چرخش می‌تواند تقاضای مصرف را کاهش داده و در نتیجه نرخ فلاکت را کاهش دهد.
- به علاوه، سیاست‌های دیگری مانند کنترل قیمت محصولات اساسی، تنظیمات تجارت خارجی، سیاست‌های کارگری و سرمایه‌گذاری نیز می‌توانند برای مدیریت نرخ فلاکت استفاده شوند.
در هر صورت، اعتدال بین رشد اقتصادی و پایداری قیمت‌ها اهمیت دارد. سیاست‌گذاران باید توجه ویژه‌ای به تغییرات بازار، عوامل داخلی و خارجی و تأثیر آن‌ها بر نرخ فلاکت داشته باشند تا سیاست‌های مناسبی را برای کنترل و مدیریت آن تدوین کنند.
سخن آخر:
خواندن این مقاله به شما کمک می‌کند تا با شاخص فلاکت آشنا شوید و در مورد نحوه محاسبه، دلایل و پیامدهای آن در جامعه اطلاعاتی کسب کنید. همچنین از وضعیت شاخص فلاکت ایران بر اساس نتایج آخرین آمارها آگاه شوید.
