این روز‌ها کسب و کار خانوادگی در توسعه اقتصادی و اشتغال‌زایی سهم به‌سزایی را در اکثر کشور‌های پیشرفته جهان دارد. طبق آمار منتشر شده ۶۰ تا ۹۰ درصد شرکت‌های اروپایی و آمریکایی بر پایه مشاغل ایجاد شده و این شرکتها بسیار موفق به تجارت مشغول هستند.
در ادامه، هر آنچه باید در مورد این نوع مشاغل و مدیریت کسب‌وکار خانوادگی بدانید مورد بررسی قرار می‌گیرد.
آیا کسب و کار خانوادگی همان کسب و کار خانگی است؟
شاید شما هم فکر کنید مفهوم این دو اصطلاح یکی است؛ اما باید گفت کسب‌وکار خانگی شغلی است که در فروشگاه، دفتر کار یا کارگاه رسمی ایجاد نشده و در یک محل مسکونی و غیر تجاری شکل گرفته است.
برای ادامه دادن به این نوع کسب‌وکار، دریافت مجوز از سامانه حمایت از مشاغل خانگی کافی است. این کسب و کار در اصطلاح دارای هویت حقوقی نیست.
در حالی که کسب و کار خانوادگی یکی از بهترین و پایدار‌ترین کسبوکارهای جهان به‌حساب می‌آید و از هویت حقوقی برخوردار است.
کسب و کار خانوادگی چیست؟
کسب‌وکار خانوادگی شغلی است که توسط افرادی که از یک خانواده هستند یا پیوند قوم و خویشی دارند، پایه‌گذاری می‌شود.
این نوع کسب‌وکار به علل زیادی توانایی گسترش دارد و امروزه پایه بسیاری از شرکت‌های معتبر در جهان پیشرفته بر مبنای کسب‌وکار خانوادگی قرار دارد.
چرا کسب‌وکار خانوادگی موفق‌تر از مشاغل دیگر است؟
آن چه سبب می‌شود یک کسب‌وکار خانوادگی شکل بگیرد، بسیار متفاوت از کسبوکارهای دیگر است. نکات زیر در شکل‌گیری شغل خانوادگی بسیار حائز اهمیت هستند:
- حس اعتماد بین افراد در این نوع کسب‌وکار بیشتر از سایر مشاغل است.
- افراد بیشتر با هم ملاقات می‌کنند و در دسترس هم هستند.
- انگیزه آن‌ها برای موفقیت در کسب‌وکار و کسب درآمد بیشتر است.
- آن‌ها سعی می‌کنند عیوب یکدیگر را پوشش دهند.
- روابط بین افراد در این مشاغل، صمیمانه است.
- روابط خویشاوندی تا حد زیادی باعث می‌شود تا انتقادپذیری افزایش یابد.
- به‌طور کلی با یکدیگر رفاه نسبی بیشتری را تجربه می‌کنند.
- در صورت تداوم رهبریت صحیح و برنامه منطقی می‌توانند شغل خانوادگی را به نسل‌های بعدی خود نیز انتقال دهند.
مزایای کسب‌وکار خانوادگی
انسان موجودی است که معمولاً برای بهتر شدن زندگی خود تلاش مستمر دارد و برای کسب موفقیت باید تنش‌ها و چالش‌های زیادی را تجربه کند.
هر کسب و کاری مزایا و معایبی دارد اما به‌نظر می‌رسد هنگامی که کسب و کار، خانوادگی می‌شود این تنش‌ها به حداقل می‌رسد.
از مزایای این نوع کسب‌وکار می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- در این نوع از مشاغل مالک کاملاً مشخص است و اعضای هیئت مدیره همه با یکدیگر آشنا هستند. در نتیجه برای رو‌به‌رو شدن با یکدیگر تنش‌های مشاغل دیگر را ندارند.
- در مشاغل خانوادگی حتماً مدیری با استعداد وجود دارد که همه افراد تیم به او و برنامه‌هایش اعتماد دارند و با صمیمیت به دستورالعمل‌ها عمل می‌کنند.
- افراد با یکدیگر هم‌دل هستند، یکدیگر را دوست دارند و با هم تیمی قوی را برای انجام کارها تشکیل می‌دهند.
- از آن جا که رابطه خویشی دارند با هم راحت‌تر هستند و حتی موقع صرف ناهار یا شام با هم تبادل نظر می‌کنند.
- در سختی‌هایی که برای انجام برنامه‌ها پیش می‌آید، مقاومت بیشتری دارند و با هم‌فکری و کمک یکدیگر، سختی‌ها را تحمل می‌کنند.
- از آن جا که منافع همه آن‌ها مشترک است، در کنترل هزینه‌های کسب‌وکار، موفق‌تر عمل می‌کنند و سود بیشتری عایدشان می‌شود.
- به‌علت داشتن منافع مشترک، همه آن‌ها از ریخت‌وپاش‌های متعدد جلوگیری می‌کنند. با این کار، معمولاً صاحبان مشاغل خانوادگی بدهی کمتری را تجربه می‌کنند و دغدغه تامین مالی شرکت برای آن‌ها کمتر است.
- در این شرکتها، تعداد کارکنان کمتر است و در نتیجه شرکت می‌تواند فعال‌تر و راحت‌تر به اهداف خود برسد.
- در این شرکتها، ایده‌های جذاب افراد معمولاً با نظر خوب به مرحله اجرا در می‌آید.
- این شرکتها در زمان کمتری رشد و گسترش پیدا می‌کنند. (معمولاً ۳ الی ۵ سال زمان برای رشد و گسترش آن‌ها لازم است.)
معایب کسب و کار خانوادگی
گاهی پاره‌ای از مسائل سبب اختلال در روند پیشرفت کسب‌وکار می‌شوند و در صورتی‌که مدیر از عهده حل‌وفصل آن‌ها بر نیاید، چه بسا سبب انحلال شرکت می‌شود. از جمله‌ی معایب این مشاغل عبارتند از:
- ممکن است در بین اعضای خانواده اختلافاتی به وجود آید و با اوج گرفتن این اختلافات، مشاغل خانوادگی با خطر انحلال مواجه شوند.
- گاهی به‌علت عدم توجه مدیر به بعضی از افراد نسبت به دیگران، اختلافات جدی به میان می‌آید.
- در بعضی مواقع کنار رفتن مدیر سابق و روی کار آمدن مدیر جدید سبب بروز اختلافات در این کسب‌وکارها می‌شود.
- یکی از دلایل مهم در انحلال شغل خانوادگی پارتی‌بازی برای بعضی از اعضا است که باعث نارضایتی دیگران می‌شود.
- اگر مدیر به جای تبعیت از قوانین شرکت، احساسی عمل کند نارضایتی به‌وجود می‌آید.
بایدها و نبایدها در کسب و کار خانگی
قبل از شروع به ایجاد کسب و کار خانوادگی، انجام موارد زیر توصیه می‌شود:
باید نبایدهای مدیریت
مدیریت زمان، منابع انسانی و مالی بسیار مهم است. باید برنامه جامعی جهت مدیریت زمان داشته باشید. سپس منابع مالی و انسانی لازم را تعیین و هزینه‌های لازم برای تاسیس، رشد و گسترش کسب‌وکار خود را بر‌آورد کنید.
سپس باید به‌طور شفاف نوع فعالیت را تعیین کنید و طرح جامع و ساختار مناسبی را مطابق با استراتژی کسب‌وکار خود به‌صورت مکتوب درآورید.
از طرفی نباید فراموش کنید که ایجاد نظم و هماهنگی میان اعضای خانواده به‌منظور انجام کارها و وظایف بسیار اهمیت دارد.
در نهایت برنامه‌هایی جهت پیشرفت و هماهنگ شدن کسب‌وکار خود با تکنولوژی روز و فضای مجازی طراحی کنید. به سلامتِ محیط کسب و کار و امنیت کار توجه ویژه‌ای داشته باشید و برنامه‌هایی جهت برند شدن کسب‌وکار خود در آینده نزدیک داشته باشید.
طرح مکتوب کسب و کار خانوادگی
طرح مکتوب برای کسب و کار خانوادگی دارای موارد مهمی است. در این طرح نقش هر کارمند باید تعیین شود و حق هر کارمند با توجه به میزان سهام مالکیت یا حقوق و دستمزد او مشخص می‌شود.
سپس قوانین شروع به کار برای هر فرد از نظر حقوق، درصد مالکیت یا سهام نیز معین شده و قوانین خروج از شرکت برای هر فرد از نظر حقوق یا درصد مالکیت تعیین می‌شود.
در نهایت، باید قوانین جانشینی و بازنشستگی نیز تعریف شود و شرایط مدیر و جانشینی مدیر یا شرایط کناره‌گیری مدیر یا بنیانگذار شرکت نیز باید به‌طور شفاف معین شود.
قوانین اساسی کسب و کار خانوادگی
لازم است که شما اساس‌نامه یا قوانین اساسی را برای خود وضع کنید تا از بروز مشکلات در آینده جلوگیری شود. این قوانین شامل موارد زیر هستند:
- کار را از زندگی شخصی جدا کنید.
- اگر می‌خواهید جوانان خانواده را برای محیط کارتان آماده کنید، برنامه آموزش آن‌ها را در محیط دیگری به جز شرکت خود، پیش ببرید.
- حتماً برای مشاوره و تنظیم برنامه‌های منابع انسانی و مالی کسب‌وکار خود وکیلی مورد اعتماد استخدام کنید.
- افراد خارج از خانواده را برای پیشرفت بیشتر کار، در سازمان خود استخدام کنید.
- با همه افراد یکسان رفتار کنید و اجازه ندهید احساس در تصمیم‌گیری شما موثر باشد.
- با مطالعه و مشورت با افراد آگاه و با تجربه و شفاف‌سازی و مکتوب کردن قوانین برای کارمندان، کارها را حرفه‌ای شروع کنید.
ضمانت کسب و کار خانوادگی
موفقیت این نوع کسب‌وکار به عوامل زیادی بستگی دارد که مهم‌ترین آن‌ها تضمین آن خواهد بود و برای تضمین، بهترین کار بیمه کردن است. پس حضور نماینده بیمه در کارگاه الزامی است؛ زیرا میتوانید با مشورت با او، خودتان، کارمندان، محصولات و خدمات‌تان را بیمه کنید.
انواع کسب و کار خانوادگی
این کسب‌وکارها معمولا به چند نوع کلی تقسیم می‌شوند و هر یک از این انواع دارای زیر مجموعه‌هایی هستند که در زیر به گروهی از آن‌ها اشاره می‌شود:
کسب و کار مبتنی بر صنایع غذایی
محصولات این نوع کسب‌وکار معمولاً به دسته‌ی خوراکی‌ها مربوط می‌شوند. علاوه بر تهیه این محصولات خانگی می‌توان فروش اینترنتی آن‌ها را نیز برنامه‌ریزی کرد.
| انواع کسب و کارهای خانوادگی مبتنی بر صنایع غذایی | |
| تهیه ترشیجات، انواع مربا و لواشک میوه‌های مختلف | تهیه غذاهای خانگی (انواع خورش و پلو، تهیه‌ی آش، دلمه و کوکو) |
| تهیه رب گوجه‌فرنگی، رب انار و غیره | تولید کیک و کلوچه، بیسکویت و شیرینی خانگی |
| تولید غذاهای فست‌فود و فلافل | تهیه انواع سبزی خشک، پیاز داغ و سیر داغ |
| شکلات‌سازی | تهیه سمنو و مالت در ایام نوروز |
| تهیه زولبیا، بامیه، شله‌زرد و غیره در ایام ماه رمضان | تهیه شربت‌ها و نوشیدنی‌های خانگی |
| تهیه سوسیس و کالباس خانگی | تاسیس رستوران‌های محلی با غذا‌ها و شیرینی‌های سنتی |
| تهیه چیپس خانگی و پفیلا | تهیه سبزی‌های خرد شده |
| تولید ماست، پنیر و لبنیات خانگی | تولید گلاب و عرقیجات خانگی |
کسب و کار مبتنی بر هنر و صنایع دستی
کسب‌وکار این گروه توسط هنرمندان ارائه می‌شود و معمولاً در کشور‌های اروپایی این نوع کسب و کار خانوادگی مورد استقبال فراوانی قرار می‌گیرد. به تعدادی از این نوع کسب‌وکار در زیر اشاره می‌شود:
| انواع کسب و کارهای خانوادگی مبتنی بر هنر و صنایع دستی | |
| خیاطی (دوخت لباس و ماسک) | بافندگی (بافت کلاه، دست‌کش، لباس، لیف، جوراب و غیره) |
| بافت تریکو | کارهای نمدی |
| بافتن فرش، گلیم و گبه | ساخت عروسک پارچه‌ای و عروسک‌های محلی |
| گل‌دوزی و جواهر‌دوزی روی لباس | استفاده از بعضی مواد بازیافتی در تولیدات هنری |
| نقاشی روی شیشه و سفال | سفال‌گری |
| چاپ تصویر روی پارچه و روسری | چاپ حرارتی روی لیوان |
| ساخت گل و گل‌آرایی | جواهر‌سازی (طراحی و ساخت جواهرات) |
| انواع کار با چوب و چرم | چهل‌تیکه دوزی |
| شمع‌سازی | ساخت جعبه کادویی |
| تعمیر لوستر، آباژور و شمع‌دان | آب‌کاری فلزات |
| کیک پزی و پخش کردن در کافه‌ها | تولید و فروش میوه خشک |
کسب و کار مبتنی بر فعالیت‌های فرهنگی
یکی از جالب‌ترین انواع کسب و کار خانوادگی کاری است که بر پایه‌ی تولید محصولات فرهنگی باشد مانند:
| انواع کسب و کار خانوادگی مبتنی بر فعالیت‌های فرهنگی | |
| کارهای کامپیوتری مانند طراحی پوستر | انجام سفارش تابلو نقاشی و آموزش طراحی و نقاشی |
| آموزش گل‌دوزی | تولید و فروش محصولات هنری |
| آموزش کارهای هنری | تهیه و فروش وسایل هفت‌سین |
| آموزش صنایع دستی | آموزش خیاطی |
| آموزش بافندگی | آرایشگری و آموزش آن |
| ایجاد اقامت‌گاه بوم‌گردی | تبلیغ و ساخت آگهی‌های تبلیغاتی |
| آموزش چاپ حرارتی روی لیوان | راه‌اندازی کتاب‌خانه‌های اینترنتی |
| ساخت انیمیشن | تهیه پادکست‌های فرهنگی |
| برگزاری کلاس‌های آنلاین ورزشی | برگزاری کلاس‌های آنلاین درسی |
کسب و کار مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری
یکی از انواع کسب و کار خانوادگی مفید مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری است. برخی از مشاغل این نوع از کسب‌وکار را میتوانید در جدول زیر مشاهده کنید:
| انواع کسب و کار خانوادگی مبتنی بر فعالیت‌های کشاورزی و دامپروری | |
| پرورش گیاهان آپارتمانی | باغداری و فروش میوه |
| پرورش بلدرچین | پرورش قارچ |
| پرورش گل‌های زینتی | پرورش ماهیان زینتی |
| پرورش پرنده‌های زینتی | پرورش زنبور عسل |
| پرورش کاکتوس و ساکیولنت‌ها | فروش محصولات ارگانیک |
| پرورش مرغ | پرورش بوقلمون |
| پرورش شترمرغ | فروش اینترنتی گل و گیاه زینتی |
| پرورش آبزیان | پرورش زالو |
| پرورش کرم، تهیه‌ی کود و کمپوست | پرورش کرم ابریشم |
نتیجه‌گیری
شاید به‌نظر برسد که راه‌اندازی شغل خانوادگی می‌توانند بسیار آسان باشد؛ اما اگر بخواهیم منطقی به این نوع از کسب‌وکار بنگریم، چالش‌هایی در مسیر آن وجود دارد. با این حال، این چالش‌ها به‌گونه‌ای نیست که نتوان آن‌ها را پیش‌بینی و مدیریت کرد.
در واقع کسب‌وکاری که در خانواده پایه‌گذاری می‌شود می‌تواند با سرعت بیشتری به رشد برسد. اگر در این نوع از کسب‌وکار، مدیر براساس شایستگی انتخاب شود، می‌تواند تمامی تهدیدهای مسیر را به فرصت تبدیل کند.
اگرچه مزایای این نوع از کسب‌وکار بیشتر از معایب آن است؛ اما هنوز بر این باور هستیم که همه خانواده‌ها نمی‌توانند کسب و کار راه‌اندازی کنند و در آن موفق شوند.
اگر قصد ایجاد یک شغل خانوادگی را دارید باید در انتخاب افراد بسیار حساس باشید و صرفاً بر پایه احساسات، افراد خانواده را در کسب‌وکار دخیل نکنید.
یکی از موارد دیگر در کسب و کار خانوادگی لزوم آموزش پایدار است. جهان امروزی هر روز نسبت به روز پیش پیشرفته‌تر می‌شود و برای ماندن در صحنه و رقابت با هم‌صنفان، پیشرفت در حوزه کاری یک ضرورت است. پس آموزش پایدار برای همه‌ی افراد گروه باید در نظر گرفته شود.
کسب و کار خانوادگی چیست؟
کسب‌وکار خانوادگی، شرکتی است که توسط یک خانواده راه‌اندازی شده و اداره می‌شود. این کار شامل مشارکت اعضای خانواده در جنبه‌های مختلف تجارت از جمله مالکیت، مدیریت و تصمیم‌گیری است. کسبوکارهای خانوادگی اغلب دارای حس سنت، ارزش‌های مشترک و چشم‌انداز بلندمدت برای موفقیتِ شرکت هستند.
چطور می‌توان یک کسب و کار خانوادگی راه‌اندازی کرد؟
راه‌اندازی کسب‌وکار خانوادگی نیازمند برنامه‌ریزی و ارتباط دقیق است. این مراحل در زیر آمده‌اند:
● ارزش‌های خانواده را تعریف کنید و آن‌ها را با ماموریت‌های تجاری هماهنگ سازید تا حسی قوی از هدف ایجاد شود.
● نقش‌ها و مسئولیت‌های روشنی برای هر یک از اعضای تعیین کنید تا از تضادها جلوگیری شود و عملیاتی روان را تضمین کنید.
● طرح جانشینی را سریع‌تر توسعه دهید تا بتوانید انتقالی سریع به نسل بعدی را فراهم کنید.
● برای حفظ اعتماد و حل‌وفصل سازنده‌ٔ مسائل، بر ارتباطات باز و شفاف بین اعضای خانواده و ذینفعان تمرکز کنید.
